ERZURUM TAR�H� YERLER�

Erzurum

AZ�Z�YE TABYASI

Erzurum’un 10 km. kuzeydo�usunda Top Da��’nda bulunan Aziziye An�t�, Aziziye Tabyas�n�n önünde 1952 y�l�nda 3.Ordu Komutan� Orgeneral Nurettin Baransel taraf�ndan yapt�r�lm��t�r. Bu an�t 1877-1878 Osmanl� Rus Sava��’n�n an�s�na dikilmi�tir. An�t kesme ta�tan yap�lm��, üzerindeki bronz plakada: “Bu gelinlik genç k�zlar, ihtiyar erkekler ve nineler, kendi namuslar� ve Türk milletinin �an-ü �erefi için can verdiler, dövü�tüler ve öldüler. �imdi Türk milletinin kalbinde ya��yorlar. 1877-1952” yaz�l�d�r.

Ç�FTE M�NAREL� MEDRESE

Erzurum'un sembolü olan Çifte Minareli Medrese'nin kitabesi olmad��ndan yap�l�� tarihi tam bilinmese de 13. yüzy�l�n sonlar�nda yap�ld�� tahmin edilmektedir. Selçuklu Sultan� Alaattin Keykubat'�n k�z� Hundi Hatun veya �lhanl� hanedanlar�ndan Padi�ah Hatun taraf�ndan yapt�r�lm�� olabilece�i dü�üncesi ile ad�na Hatuniye Medresesi de denilmektedir.

ERZURUM KALES�

Bizansl�lar taraf�ndan yap�ld�� tahmin edilen Erzurum Kalesi, �ehrin gezilecek yerlerinin ba��nda gelmektedir.

Erzurum'un tarihi zenginlikleri aras�nda kendini gösteren kale, bulundu�u tepede hem iç hem de d�� kaleden meydana gelmektedir. Günümüze kadar d�� kale surlar�n�n ço�u y�k�lm�� olup, dört yöndeki kap�lar�n�n sadece isimleri kalm��t�r. Tebriz Kap�s�, Erzincan Kap�s�, Gürcü Kap�s� ve �stanbul Kap�… �ç kalenin ise sur duvarlar�n�n üzerindeki burçlar görülmeye de�erdir. Kale duvarlar� dönem dönem yenilenmi� olsa da kimler ne zaman yenilendi�ini belgeleyen bir yaz�t bulunmamaktad�r.

ERZURUM EVLER�

Erzurum evlerinin mimarisi,tamamiyle iklime ba�l�,geleneksel yap� tiplerinden olu�mu�tur.Erzurum evlerinin büyük ço�unlu�u sava�lar,yang�nlar ve yeni in�aatlar nedeniyle yok olmu�tur.Günümüzde tarihi erzurum evleri restore edilerek turizme kazand�r�lm��t�r.Geleneksel Erzurum evlerinin daha çok �ç Kale’nin kuzey ve do�usundaki mahallelerde yayg�n �ekilde in�a edildi�i ve ço�unun ya��n�n 100-130 y�l dolaylar�nda bulundu�u dikkate al�n�rsa,bunlar�n ço�unlukla 1859 depreminden sonraki y�llarda yapt�r�lm�� olduklar� anla��lmaktad�r.Erzurum’da 1980’lerde say�lar� be� yüzü bulan tarihi ev say�s�,ne yaz�k ki giderek azalm�� ve günümüzde yüz dolaylar�na kadar dü�mü� bulunmaktad�r.

ÜÇ KÜMBETLER

Anadolu Selçuklu mezar yap�lar�n�n en güzel örneklerindendir Üç Kümbetler. Erzurum'un tarihi yap�lar� aras�ndaki Üç Kümbetler, Çifte Minareli Medrese'nin güneyinde bulunur.
Kümbetlerin en büyü�ünün Emir Saltuk'a ait oldu�u ve XII. yüzy�l veya XIV. yüzy�l ba�lar�nda yap�ld�� tahmin edilmektedir. Di�er kümbetler hakk�nda ise pek fazla bilgi yoktur. Kim taraf�ndan ve ne zaman yapt�r�ld�klar�na dair bilgi olmamakla birlikte, 14. yüzy�lda yap�ld�klar� tahmin edilmektedir.
Muazzam mimarilere sahip olan Üç Kümbetler, �ehrin önemli tarihi yap�lar�ndan biri olup, yerli ve yabanc� turistler taraf�ndan sürekli olarak ziyaret edilmektedir.

RÜSTEMPA�A BEDESTEN� (TA�HAN)

Rüstempa�a Bedesteni, Osmanl� mimarisini yans�tan en güzel örneklerinden biridir.

Erzurum'un tarihine e�lik eden bu mimari eser, halk taraf�ndan Ta�han olarak da adland�r�lmaktad�r. Bedesten 1561 y�l�nda Kanuni Sultan Süleyman'�n sadrazam� ve ayn� zamanda damad� olan Rüstem Pa�a taraf�ndan in�a ettirilmi�tir. Günümüzde dükkanlar�n s�raland�� bir çar�� olan bedestende genellikle oltu ta�� sat�c�lar� görülür.
�ki katl� olan Rüstempa�a Bedesteni hem halk�n hem de turistlerin gün içerisinde ziyaretleriyle kalabal�kla��r ve Erzurum gezi listelerinde mutlaka yerini alan bir noktad�r.

BAKIRCI CAM��

Erzurum Bak�rc� Mahallesi’nde bulunan Bak�rc� Camisini Bak�rc� Hac� Mustafa’n�n ölümünden sonra vasiyeti üzerine 1720-1721 y�llar�nda Mustafa A�a yapt�rm��t�r.Cami 1902 y�l�nda Osman Efendi taraf�ndan onar�lm��t�r. Geleneksel Erzurum camilerinde uygulanan plan tipinde olan bu yap� kesme ta�tan yap�lm��t�r.Kare planl� ve kubbeli caminin önünde dört ta� sütunun ta��d�� üç kubbeli bir son cemaat yeri vard�r. Giri� kap�s� üzerinde 1720 tarihli kitabesi bulunmaktad�r. Bu kitabe talik yaz� ile 38 m�sra halinde Ketencizade Rü�tü taraf�ndan yaz�lm��t�r.Caminin içerisinde mimari ve bezeme yönünden herhangi bir özellik yoktur. Minare k�rm�z� kamber ta��ndan yap�lm�� olup, �erefe alt�nda mukarnas bezemeleri görülmektedir.Bu minare üzerinde günümüzde de Erzurum’un i�galinden kalma kur�un izlerine rastlanmaktad�r.

CAFER�YE CAM��

Cumhuriyet Caddesi’nde bulunan bu camiyi Erzurum Maliye Memurlar�ndan Ebubekir o�lu Hac� Cafer yapt�rm��t�r. Giri� kap�s� üzerindeki be� sat�rl�k Arapça mermer kitabesinden 1645 y�l�nda yap�ld�� anla��lmaktad�r. Caminin önündeki dört yuvarlak sütun üzerine oturan üç küçük kubbeli bir son cemaat yeri bulunmaktad�r. Ayr�ca son cemaat yerinin sol taraf�nda camiyi yapt�ran Hac� Cafer’e ait türbe yeralmaktad�r. Bu türbe içerisinde Hac� Cafer’in 1650 tarihli mezar� bulunmaktad�r. Kare planl� caminin üzeri sekiz kö�eli bir kasna�a oturan kubbe ile örtülüdür. Bu yap� tek kubbeli Osmanl� camiler plan düzenindedir. Kubbe ete�inde Kaside-i Bürde yaz�l� bir firiz dola�maktad�r. Ayr�ca k�ble duvar�nda 14 sat�r halinde caminin vakfiyesi yaz�l�d�r. Caminin mihrab� sanat tarihi yönünden bir özellik ta��mamakla beraber minberi Osmanl� a�aç i�çili�inin güzel örnekleri aras�ndad�r. Caminin yan�nda, kesme ta�tan yap�lm�� tek �erefeli minaresi bulunmaktad�r.

�BRAH�M PA�A CAM��

�brahim Pa�a Camii, Erzurum Merkez'de bulunan Eski Hükümet Kona��'n�n çok yak�n�nda bulunmakta… �ehrin tarihi ibadet mekanlar� aras�ndaki �brahim Pa�a Camii, kitabesindeki bilgiye göre 1748 y�l�nda Erzurum Valisi Yaz�c�zade Hac� �brahim Ethem Pa�a taraf�ndan in�a ettirilmi�tir. Caminin mimarisi kare planl� olup, tek bir kubbesi vard�r. Yap�m�nda beyaz renkte mermer ta� kullan�lm��t�r ve mihrab� da mermerden yap�lm��t�r. Erzurum �brahim Pa�a Camii'nin minaresinde ise kesme ta� görülmektedir.
Osmanl� mimarisinin tipik örneklerinden biri olan cami, günümüzde de ibadete aç�kt�r.

KUR�UNLU CAM��

Erzurum Feyzullah Mahallesinde bulunan bu caminin kitabesinden ö�renildi�ine göre; �eyhülislam Feyzullah Efendi taraf�ndan 1700-1701 tarihinde yapt�r�lm��t�r. Kubbesinin üzeri kur�unla kapl� oldu�undan ötürü de Kur�unlu Cami ismi verilmi�tir. Ayr�ca Feyziye veya �eyhülislam Camisi isimleri ile de tan�nmaktad�r.Cami kesme ta�tan, kare planl� olarak yap�lm��t�r. Üzeri sekiz kasnak üzerine oturan bir kubbe ile örtülmü�tür. Son cemaat yeri dört ta� sütunun üzerine oturan üç kubbeli bir mekand�r.Giri� kap�s�n�n üzerinde dört sat�rl� talik yaz�l� kitabesi bulunmaktad�r. Mihrap ta�tan olup, mukarnasl�d�r. Ah�ap minberi Türk a�aç i�çili�inin en güzel örneklerinden biridir. Son cemaat yerinin sa� taraf�nda bulunan minaresi sekiz s�ra k�rm�z� ta� �eritlerle hareketlendirilmi�tir. Caminin yan�nda Kur�unlu Medresesi bulunmaktad�r. Caminin banisi olan Feyzullah Efendi �stanbul’da Fatih Millet Kütüphanesinin bulundu�u Feyzullah Efendi Medresesini de yapt�rm��t�r.

LALAPA�A CAM��

K�br�s Fatihi olarak tan�nan ve bir dönem Erzurum Beylerbeyi olan Lala Mustafa Pa�a taraf�ndan yapt�r�lm��t�r Lalapa�a Camii.

Erzurum'un �ehir merkezinde Yakutiye Medresesi'nin do�u k�sm�nda bulunan cami, esas�nda bir külliyenin parças�d�r ve Mimar Sinan Eserleri aras�nda gösterilir.
Klasik Osmanl� camilerinin örneklerinden olan Lalapa�a Camii'nin ortadaki ana kubbesi dört ayak taraf�ndan ta��nmaktad�r. Avlusuz in�a edilmi�tir ve Merkezi planl� yap�lar aras�ndad�r. Günümüzde ise i�levselli�ini hala korumakta olup, turistik ziyaretlere de ev sahipli�i yapmaktad�r.

MURATPA�A CAM��

II. Selim döneminde in�a edilen, kare planl� bir mimariye sahip olan Erzurum Murat Pa�a Camii, �ehrin önemli ibadet mekanlar� aras�ndad�r.

1573 y�l�nda yap�lan caminin banisi Sadrazam Kuyucu Murat Pa�a'd�r. Kuyucu Murat Pa�a sadrazaml�k görevindeyken in�a ettirmi�tir camiyi. Caminin merkezi kubbesi, mukarnasl� alt� sütun ta��maktad�r. Kubbenin Avrupa üslubundaki çiçek ve yaprak motifleriyle bezenmi� durumda. Mihrab� ise ta�tan ve mukarnas süslemelidir. Minaresi caminin sa��nda olup tek �erefeli ta� kaide üzerindedir.
�lçe merkezi Atalar Mahallesi'nde bulunmas�ndan dolay� kolay bir ula��m yoluna sahiptir.

ULU CAM��

Erzurum Ulu Camii, �ehrin en büyük ibadet mekan� özelli�ini ta��maktad�r.

Günümüzde ibadete aç�k olan Erzurum Ulu Camii, Atabey Camii olarak da adland�r�lmakta. Cami, 1179 y�l�nda Saltuklu Melik Nasirüddün Muhammed Bey'in döneminde in�a edilmi�tir. �smini ise Irak Selçuklular� Sultan� Atabeg K�z�l Arslan'dan alm��t�r.
Selçuklu mimarisinin en güzel örneklerinden biridir ve 6000 ki�ilik bir cemaat kapasitesine sahiptir. Bu kapasite, �ehrin en büyük camisi oldu�unun bir kan�t�... Caminin ikisi do�uda, üçü kuzeyde olmak üzere be� kap�s� bulunmakta olup, hiçbir kap� mimari aç�dan birbirine benzememekte… Kitabelerinin her biri incelendi�inde günümüze kadar be� kez onar�m geçirdi�i görülüyor.
IV. Murat döneminde erzak deposu olarak kullan�lan günümüzde ise cami olarak i�levselli�ine devam eden Erzurum Ulu Camii, görkemli mimarisiyle turistlere de ev sahipli�i yapmaya devam ediyor.

ÇOBANDEDE KÖPRÜSÜ

Erzurum'un tarihi yap�lar�ndan biridir Çobandede Köprüsü. 1297-1298 y�llar� aras�nda Veziri Salduzlu Emir Çoban Noyin taraf�ndan in�a edilmi�tir. Selçuklu ve �lhanl� üslubunun yans�t�ld�� köprü Aras Nehri üzerinde bulunmaktad�r. Gündüz saatlerinde s�radan bir köprü gibi görünse de sabah güne�in ilk ��klar�yla gizemli bir görüntüye sahip olur. Çobandede Köprüsü, k�rm�z�, siyah ve gri kesme ta�tan yap�lm�� olup; dönem dönem onar�mlardan geçmi�tir. Köprü günümüzde kullan�lmamaktad�r. 7 kemer gözlü olarak in�a edilmi� olsa da, bugün sadece 6 gözü bulunmaktad�r. Erzurum-Horasan yolu üzerinden 58 kilometre sonra kar��n�za ç�kacak olan Çobandede Köprüsü, �ehrin tarihi gezi alanlar�ndan biridir. Dilerseniz gezinize köprüyü dahil edebilirsiniz.

HASANKALE

Erzurum Hasankale ilçesinde bulunan Hasan Kale’yi �lhanl�lar�n son döneminde, �lhanl� Emiri Hac� To�ay’�n o�lu Hasan Bey l339’da yapt�rm��t�r. XVI.yüzy�lda Kanunu Sultan Süleyman kalenin onar�m�n� yapt�rm��t�r. Kale kuzeyde sarp kayal�klara dayanmaktad�r. Kale iç ve d�� olmak üzere iki bölümden yap�lm��t�r. Kesme ta� ile moloz ta��n kullan�ld�� kalenin �ç Kale kap�s� ile duvarlar� günümüze gelebilmi�tir. Evliya Çelebi kalenin çevresinin bin ad�m oldu�undan ve etraf�nda hendek bulunmad��ndan söz etmektedir. Kalenin güney yönündeki duvarlar� arazi konumundan ötürü di�erlerinden çok daha yüksek yap�lm��t�r. Kalenin Erzurum Kap�s� bat� yönünde olup Evliya Çelebi’den ö�renildi�ine göre burada demir kanatl� büyük bir kap�s� varm��. �ç Kale’nin içerisinde Kanuni Sultan Süleyman’�n yapt�rm�� olu�u bir mescit ile Sultan IV.Murat dönemine ait bir kasr�n kal�nt�lar� bulunmaktad�r. Ancak bu yap�lar ile ilgili yeterli bir bilgiye kaynaklarda rastlanmam��t�r.

�SP�R KALES�

�spir'in giri�inde Çoruh nehri sa� sahili kenar�nda yüksek bir tepenin üzerinde kurulmu� olan kale ve Kale Camiinin XI. Yy. da Saltuklular taraf�ndan yapt�r�ld�� san�lmaktad�r. Burçlar�n ekserisi ayaktad�r.

�n�a ve tamir kitabesi yoktur. Erzurum Selçuklu Beylerinden Mugisuddin Tu�rul Bah’�n kaleyi tamir ettirdi�i ve kale camiini yapt�rd�� bilinmektedir.
Kalenin yap�m�nda, alt k�s�mlarda Çoruh Irma��n�n ta��d�� renk renk ta�lar, üst k�s�mlarda muntazam kesme ta�lar kullan�lm��t�r. �ç kalenin kuzeyinde kale beyi ve dizdar�n�n saray� ve hazine daireleri vard�r. Bunlar y�k�k haldedir.

MERYEM ANA K�L�SES�

Erzurum, Tortum ilçesinde, Ba�ba��’nda bulunan Hahuli Manast�r�n�n Meryem Ana Kilisesi Ba�dat Kral� III.Davut taraf�ndan 976-1001 y�llar�nda yap�lm��t�r.Manast�r� olu�turan yap�lar bu kilisenin çevresinde yer alm��t�r. Kilise kapal� Yunan haç� ile bazilika plan�n�n birle�tirilmesi ile meydana gelmi� kendine özgü bir yap�d�r. Oldukça düzgün, kaliteli kesme ta�larla yap�lan kilisenin üst örtüsü k�rma çat�l�d�r. Kilisenin içerisindeki kabartmalarda arslan, bo�a, kartal, grifon gibi figürlere geni� ölçüde yer verilmi�tir. Ayr�ca iç mekan�n duvarlar� ve özellikle apsid �ncil’den al�nma sahneleri içeren ve Hz.�sa ile Meryem’i tasvir eden fresklerle bezenmi�tir.Kilisenin apsid bölümünün üzeri kule �eklinde yükselmi�tir. Ayr�ca giri�in yan�nda kesme ta�tan üç kat halinde çan kulesi bulunmaktad�r. Kulenin üst noktas� yuvarlak kemerlerle birbirine ba�lanm��, üzeri kubbeli bir kö�k �eklindedir. Kilisenin içerisine uzun kenarlar�n ortas�ndaki yuvarlak kemerli bir kap�dan girilmektedir.

OLTU KALES�

Erzurum Oltu ilçesinde, Oltu Çay� k�y�s�ndaki tepe üzerinde bulunan kale M.Ö IV. Yüzy�lda yap�lm��t�r. Kale Bizans, Selçuklu, Akkoyunlu, Karakoyunlu ve Osmanl� dönemlerinde onar�lm��t�r. Ancak bu onar�mlar� belirten bur kitabe günümüze gelememi�tir. Osmanl� döneminde bir süre kervansaray olarak da kullan�lm��t�r. Oltu Kalesi kesme ta�tan yap�lm�� ve 3000 m2’lik bir alana yay�lm��t�r. Günümüze d�� kale ile surlar� gelememi�tir. Bugün yaln�zca iç kale görülebilmektedir. Kalenin kuzeyindeki iki burçtan biri türbe olarak kullan�lm��t�r. Ayr�ca kale içerisinde bulunan hamam da di�er bölümlere göre çok daha iyi durumda günümüze gelebilmi�tir.

Ö�VANK K�L�SES�

961-966 y�llar� aras�nda yapt�r�lan Ö�vank Kilisesi, görkemli mimarisiyle Erzurum'un simgelerinden biridir. �ehre gelen turistlerin ise ilk ziyaret noktalar� aras�ndad�r. Uzundere ilçesine ba�l� Çaml�yamaç Köyü içerisinde yer alan Ö�vank Kilisesi'ni en çok ziyaret eden kesim Hristiyan Gürcüleridir. Bunun sebebi Hristiyan Gürcüler için kutsal bir mekan olmas�d�r. Ö�vank Kilisesi Bagrad Hanedanl�� döneminde in�a edilmi� olup, mimar� Ö�klü Grigor'dur. Kilisenin yap�m� s�ras�nda renkli ta� bezemeler ve kabartma figürlerle süslenmi�tir. Süslemeleri oldukça dikkat çeken bu yap�, haç planl�d�r. Yak�n bir zamanda Erzurum seyahati dü�ünüyorsan�z Ö�vank Kilisesi'ni ziyaret etmenizi öneririz.

TORTUM KALES�

Erzurum Tortum ilçe merkezinden 14 km. uzakl�ktaki Tortum Kale Köyünde bulunan Tortum kalesinin yap�ld�� tarih ve yapt�ran ile ilgili hiç bir bilgi yoktur ancak, Yap�sal olarak kale bir orta ça� kalesidir .Tortum Kalesi iç ve d�� kaleden meydana gelmi�tir ve bir de sur ile çevrilidir. Kalenin kuzeyindeki duvarlar� oldukça iyi durumdad�r, ayakta olan kale surlar�nda harç kullan�lm�� oldu�u görülmektedir. Ayr�ca yer yer kale surlar� ah�ap hat�llarla güçlendirilmi�tir. Evliya Çelebi bu kalede Kanuni Sultan Süleyman’�n yapt�rd�� bir cami oldu�undan söz etmektedir, ancak bu konuda hiç bir iz yoktur.

YUSUF Z�YA KÖ�KÜ

Erzurum'da 1795-1798 senelerinde valilik yapan Yusuf Ziya Pa�a taraf�ndan in�a ettirilen kö�k, 1824, 1921 ve 1986 y�llar�nda birkaç onar�m görmesine ra�men esasl� bir restorasyona ihtiyac� bulunmaktad�r. Bu nedenle restorasyon çal��mas�na start verdik. Erzurum’un k�ymetli eser ve mekanlar�n� gelecek ku�aklara aktarman�n tek yolu, �ehir tarihini korumaktan geçer. Bu yüzden haz�rlad��m�z projelerimizle �ehrimizin kültür varl�klar�na gereken de�eri veriyoruz.Tarihi kaynaklarda, "ye�il cennet" anlam�na gelen "Nüzhet-ül Hazra" ad�yla an�lan tarihi kö�k, büyük bir havuz ile çe�itli a�açlar�n bulundu�u bahçeye sahip bulunuyor. �ki katl� olan kö�k, katlar�na ayr� giri� kap�lar�ndan ula��lmas�ylada da dikkat çeken bir mimariye sahiptir.

sample110 — AZ�Z�YE TABYASI

Erzurum�un 10 km. kuzeydo�usunda Top Da��nda bulunan Aziziye An�t�, Aziziye Tabyas�n�n �n�nde 1952 y�l�nda 3.Ordu Komutan� Orgeneral Nurettin Baransel taraf�ndan yapt�r�lm��t�r. Bu an�t 1877-1878 Osmanl� Rus Sava��n�n an�s�na dikilmi�tir. An�t kesme ta�tan yap�lm��, �zerindeki bronz plakada: �Bu gelinlik gen� k�zlar, ihtiyar erkekler ve nineler, kendi namuslar� ve T�rk milletinin �an-� �erefi i�in can verdiler, d�v��t�ler ve �ld�ler. �imdi T�rk milletinin kalbinde ya��yorlar. 1877-1952� yaz�l�d�r.

Kurum Ad�	:	ERZURUM B�Y�K�EH�R BELED�YE BA�KANLI�I
�al��ma Saatleri	:	08:00 - 18:00 (Hafta i�i)
Telefon	:	+90 (442) 344 10 00
�a�r� Merkezi	:	444 16 25 - 7/24
Fax	:	0(442) 233 02 20
Adres	:	MuratPa�a Mahallesi Merkezi Y�netim Cad. No:2 Erzurum B�y�k�ehir Belediye Ba�kanl�� 25100 Erzurum

Erzurum

ERZURUM TAR�H� YERLER�

AZ�Z�YE TABYASI

��FTE M�NAREL� MEDRESE

ERZURUM KALES�

ERZURUM EVLER�

�� K�MBETLER

R�STEMPA�A BEDESTEN� (TA�HAN)

BAKIRCI CAM��

CAFER�YE CAM��

�BRAH�M PA�A CAM��

KUR�UNLU CAM��

LALAPA�A CAM��

MURATPA�A CAM��

ULU CAM��

�OBANDEDE K�PR�S�

HASANKALE

�SP�R KALES�

MERYEM ANA K�L�SES�

OLTU KALES�

��VANK K�L�SES�

TORTUM KALES�

YUSUF Z�YA K��K�